Bir sonbahar akşamı evinize yürürken etrafınızdaki ağaçlardan dökülen yapraklara hiç dikkat ettiniz mi? Kartpostallara konu olan bu görsel şölenin sebeplerini, bilim insanlarının gözünden inceleyelim.
Bitkiler; fotosentez yaparak kendi besinini üretebilen ökaryotik canlılar alemidir ve yaşamlarını sürdürebilmek için güneş ışığına ihtiyaç duyarlar. Sonbaharın gelmesiyle birlikte gündüzler kısalmaya ve sıcaklıklar düşmeye başlar. Sıcaklıkların düşmesiyle birlikte topraktaki su katılaşır ve ağaç köklerinin suyu emmeleri zorlaşır. Bu süreçte yapraklar terlemeye devam ederler. Yaptıkları bu hareket bitki için fazlalıktır. Yapraklar çok fazla su tüketirler. Bu sebeple ağaç bunlardan kurtularak enerji tasarrufunda bulunmak ister ve yapraklarını döker. Buna bir nevi kışa hazırlık da denebilir . Böylelikle su rezervleri korunmuş olur. Ağaç yaprak dökmeden önce yapraktaki besin öğelerini gövdesine depolar. Böylelikle besin kaybetmemiş olur.
Yaprak dökümü, her yaprağın sapı ile dal arasındaki bölgede meydana gelen son derece karmaşık olaylar sonucunda ortaya çıkar. Yaprak dökülmesi ilk önce yaprağın yaşlanmasıyla başlar. Yapraklardaki yaşlanmanın ilk işaretlerinden biri, yapraklarda Absisik asit (ABA) ile Etilen hormonu üretiminin başlamasıdır. Bir süre sonra, bu hormonlar yaprak sapının dala bağlandıkları bölgedeki hücrelerde bir değişime neden olur ve bu bölgede küçük hücreler oluşmaya başlar. Aynı zamanda bu hücrelerde parçalayıcı enzimler üretmeye başlar. İlk olarak selüloz enzimleri hücre çeperlerini parçalar. Daha sonra pektinaz enzimleri hücreleri birbirine bağlayan pektin tabakasını parçalar. Tüm bu olaylar sonucunda yaprak sapının dala bağlandığı yerde bir ayırma bölgesi meydana gelir. Sonunda, yalnız orta damar sayesinde dala bağlı olan yaprak hafif bir rüzgar ya da titreşim sonucu kopar. Yaprak sapı ile gövdenin ayrılma noktası etrafındaki hücrelerde; su kaybını ve mikroorganizma salgınını önlemek amacıyla hemen mantar tabakası gelişir ve açılan yara kapatılır.
Toprağa düşen ölü yapraklarda, diğer canlıların yararlanabileceği besin maddeleri bulunur. Bu besin maddeleri, mikroorganizmalar tarafından değişime uğratılır ve toprağa karışırlar. Ağaçlar da bu maddeleri, kökleri aracılığıyla topraktan besin olarak geri alabilirler.
Bitkilerin yapraklarını dökmesi besin, enerji ve su ihtiyaçlarını azaltmalarına, dolayısıyla soğuk ve kuru havalarda hayatta kalmalarına yardımcı olur. Bitkilerde yaprak dökümü yaşamı sürdürebilmek için zorunludur. Sonbaharda bize huzur veren o güzel görüntünün arkasında, işte böyle uzun bir süreç vardır.
