Hayatımız boyunca yutkunacak kadar tükürük bulunmayacak şekilde ağzımızın kuruduğunu bir kez olsun hepimiz deneyimlemişizdir. Peki ağzımız neden kurur? Tükürük üretemediğimiz bu durumlar nelerdir?
Xerostomi (kserostomi), tükürük salgısının çok az veya hiç olmamasına bağlı olarak ağız kuruluğuna verilen tıbbi addır. Yeterince tükürük üretemediğimiz zaman ağız kuruluğu oluşur. Bu, ağzımızın kurumasına ve rahatsız olmamıza neden olur. Devam eden ağız kuruluğu bir hastalık belirtisi olabilir. Ağızda ve dişlerde sorunlara yol açabilir.
Tükürük, yiyecekleri parçalayıp yutmamıza yardımcı olur ve dişleri çürümeye karşı korur. Tükürük eksikliği ağzımızda ve boğazımızda yapışkan ve kuru bir his oluşmasına neden olabilir. Tükürüğümüz kalın veya lifli hale gelebilir. Normal bir birey 24 saat içinde en az 500mL tükürük üretir. Bu süre içindeki tükürük akış miktarları bireyin fizyolojik durumuna bağlı olarak değişebilir. Dinlenme halinde tükürük akışı 0.3 mL/dak, uyurken 0.1 mL/dak, çiğnerken ve yemek yerken 4-5 mL/dak’a yükselir. Tükürük bezi sekresyonu otonom sinir sistemi kontrolündedir. Tükürük birbirinden bağımsız mekanizmalarca salınan iki bileşenden oluşur. Birincisi parasempatik stimülasyon tarafından üretilen ve bazı iyonları içeren sıvı bileşendir. Diğeri ise sempatik stimülasyon cevap olarak veziküllerden salınan protein bileşenidir.
Genellikle ağız kuruluğunun diğer belirtileri; çatlak dudaklar, kuru dil, tat kaybı, boğaz ağrısı, ağızda yanma veya karıncalanma hissi, konuşma zorluğu, çiğneme ve yutma güçlüğüdür. Bunun yanı sıra ağızda yeterince tükürük bulunmaması, asit üreten bakterilerin artmasına neden olur. Bu da ağız kokusuna, diş boşluklarında, diş eti hastalıklarına, maya enfeksiyonu (pamukçuk) riskinde artışa ve ağız yaraları veya enfeksiyonlarına neden olabilir.
Ağız kuruluğunun yaygın birçok nedeni olabilir. Bunlardan belli başlı olanlarını şu şekilde sıralayabiliriz: Antihistaminikler, dekonjestanlar, yüksek tansiyon, anksiyete, depresyon, ağrı, kalp hastalığı, astım, solunum rahatsızlıkları, epilepsi gibi durumlara yönelik ilaçlar gibi hem reçeteli hem de reçetesiz birçok ilaç, dehidrasyon, tükürük bezlerine zarar verebilecek baş ve boyuna uygulanan radyasyon tedavisi, tükürük üretimini etkileyebilecek kemoterapi, tükürük üretiminde rol oynayan sinirlerin yaralanması, diyabet, HIV/AIDS, parkinson hastalığı, kistik fibroz veya alzheimer hastalığı gibi sağlık sorunları, tütün ve alkol kullanımı.
Bunların yanı sıra kendimizi stresli veya endişeli hissettiğimizde de ağız kuruluğu yaşayabiliriz. Ağız kuruluğu, vücudun stresli durumlara karşı “savaş ya da kaç” olarak adlandırılan hayatta kalma tepkisinin doğal bir parçası olarak da açığa çıkabilir. Topluluk önünde konuşmak gibi birçok insan için ortak bir stres tetikleyicisi olan durumlarda ağız kuruluğu yaşayabiliriz. Stres hormonları; sinir bozucu kuruluk hissinin yanı sıra, kalp çarpıntısı, nefesin hızlanması, kasların gerilmesi ve boncuk boncuk ter gibi fizyolojik değişiklikler de üretir. Yaşlı yetişkinlerde ağız kuruluğu yaygındır. Ancak yaşlanmanın kendisi ağız kuruluğuna neden olmaz. Yaşlı yetişkinler daha fazla sağlık sorununa sahip olma ve daha fazla ilaç alma eğilimindedir; bu da ağız kuruluğu riskini artırır.
Ağız Kuruluğunu Önlemek Mümkün Mü?
Ağız kuruluğu semptomlarını hafifletmek için bol miktarda su veya sıvı tüketimi, tükürük akışını teşvik etmek için şekersiz sakız veya sert şeker çiğnemek, ağızdan değil burundan nefes almak, ağzı nemlendirmeye ve ağız hijyenini korumaya yardımcı olması için ağız kuruluğuna yönelik ağız gargaralarını kullanılması önerilir. Bunların ötesinde yumuşak, çiğnemesi kolay yiyecekler yenmesi, soğuk ve yumuşak yiyeceklerin diyete dahil edilirken sıcak, baharatlı ve asitli yiyeceklerden kaçınılması sorunun üstesinden gelmeye yardımcı olacaktır. Öte yandan ağız kuruluğu başka bir hastalık durumunun belirtisi de olabileceğinden bir türlü geçmeyen ağız kuruluğu durumunda ve buna bağlı yutma güçlüğü çekildiğinde bir uzmana başvurmak gerekmektedir.
Ağız kuruluğundan korunmak için elbette ağız sağlığına dikkat etmek gereklidir. Günde en az bir kez diş ipi kullanmak, florürlü diş macunu kullanmak, dişleri yumuşak kıllı bir diş fırçasıyla her yemekten sonra fırçalamak ve düzenli olarak diş hekimine muayene olmak ağız sağlığımız için üzerimize düşen görevlerdir.
