Güzel bir günde gittiğimiz geziden anı kalması için çektiğimiz onlarca fotoğraf arasından en samimi güldüğümüz fotoğrafı seçmeye çalışır kimi zaman da hiçbirini beğenmeyiz. Çünkü gerçek bir gülümseme ile sadece fotoğraf için taklit ettiğimiz gülümsemenin farkı hemen anlaşılır. Bu durumu eski siyah beyaz fotoğraflara baktığımızda da anlayabilirsiniz. O fotoğraflarda gördüğümüz içten bir gülümseme hemen içimizi ısıtır. Peki gerçek ve yapay gülümsemeyi bu kadar ayırt edilebilecek kılan şey nedir?
Gülümseme pek çok insan tarafından mutluyken bürünülen bir yüz ifadesi olarak düşünülmektedir. Ancak, gülümsemenin ardındaki gizemi çözmek isteyen Fransız anatomist Guillaume Duchenne, yaptığı çalışmalar sonucunda 1862 yılında gerçek gülümseme ile taklit gülümseme için kullanılan kasların farklı olduğunu bulmuştur. Çalışmalar, yaşanan mutluluk sayesinde oluşan içten bir gülümseme için temelde iki farklı kasın çalışması gerektiği sonucunu göstermiştir. Bu kaslar; Zygomaticus major ve orbicularis oculi olarak bilinen kaslardır. ‘Zygomaticus major’ kası gülümsediğimizde ağzımızın yukarı doğru şekillenmesini sağlarken ‘Orbicularis oculi’ kası gözlerimizin yanındaki kasların kıvrımlar şeklinde toplanmasını sağlamaktadır. Duchenne Orbicularis oculi kasının sadece gerçek gülümseme olduğunda aktif hale geldiğini bulmuştur. Çünkü bu kas taklit olarak yapılan küçük gülümsemelerde aktif hale gelmemektedir. Peki sizce çaba vererek yaptığımız gülümsemeler neden kaslarımızı aktif hale getirmiyor? Bu sorunun cevabı nöronlar!
Beynimiz gülümsememizde görev alan kasların aktif olmasını için çeşitli nöron yollarını devreye sokmaktadır. Beynimizde; istemli, istemsiz ve duygusal olaylar için oluşan yüz ifadelerinin her birine özel sinir yolları bulunmaktadır. Yani gerçekten gülümsememizde ve taklit gülümsememizde görev alan sinir yolları birbirinden farklıdır. Gerçek gülümsemenin oluşmasında; bazal ganglionlar, amigdala ve hipotalamus gibi yapılar görev almaktadır. Amigdala pozitif duyguları uyandıran uyarıcıları işlemektedir. Sonrasında pozitif duygular istemsiz hareketlerimizi düzenleyen ekstrapiramidal motor sistem tarafından yüz ifadelerimize dönüşmektedir. Taklit gülümsemenin oluşumunda ise; motor korteksimiz görevlidir. Sonrasında istemli hareketlerimizi düzenleyen piramidal motor sistem yüzümüzde gülümseme ifadesinin oluşmasını sağlamaktadır. Bir nevi beynimizi gülümsemek için yönlendirdiğimizde, beynimiz yüz kaslarımıza gülme emri vermektedir. Taklit gülümsememizdeki hareketler istemlidir. Yani beynimizdeki duygu merkezleri aktif rol oynamamaktadır. Tüm olay motor merkezimizin isteğimizi yerine getirmesi ile ilgilidir. Gülümsemedeki duygu eksikliği kendini belli etmektedir.
Beynin sağ ve sol yarım küreleri ile duygular arasındaki bağlantının anlaşılması için yapılan çalışmalarda, pozitif duyguların beynin sol tarafını aktif hale getirdiği negatif duyguların ise beynin sağ tarafını aktif hale getirdiği görülmüştür. Yapılan elektroensefalogram testlerinde ise gerçek gülümsemenin beynin sol tarafındaki ön temporal ve parietal bölgelerini aktif hale getirdiği görülmüştür. Elektroensefalogram testleri beynin elektriksel aktivitelerini ölçmek için yapılmaktadır.
Gerçek gülümseme, ilk kez Duchenne tarafından çalışılması nedeniyle ‘Duchenne Gülümsemesi’ adını almıştır. Duchenne, sadece tıp alanındaki başarılarıyla değil, anatominin daha anlaşılır olması adına tıp kitaplarına yaptığı çizimlerle de bilinen yetenekli bir illüstratördür.
Duchenne yüz ifadelerinin anatomisini anlamak için psikiyatri servisinde yatan hastalarla çalışmıştır. Hastaların yüz kaslarına düşük miktarlarda elektrik akımı vererek kasların uyarılmasını sağlamış ve gözlemler yapmıştır. Akım sonunda oluşan her ifadenin fotoğraflarını çekerek kayıt altına almış ve 1862 yılında çalışmalarını Mécanisme de la Physionomie Humaine adını verdiği kitapta yayımlamıştır. Yayımlanan bu çalışmalar sayesinde nöroloji ve elektroterapi alanlarında önemli gelişmeler elde edilmiştir. Literatürde gülümseme ile ilgili çalışmalar, gerçek gülümsemeyi Duchenne gülümsemesi olarak, taklit gülümsemeyi ise sosyal gülümseme ya da Non-Duchenne gülümsemesi olarak da sınıflandırmaktadır.
Duchenne yaptığı çalışmalar sonunda sadece gerçek bir gülümsemenin göz kenarlarındaki kaz ayaklarının oluşmasını sağladığını görmüştür. Bunun nedeni Orbicularis oculi kasının kaz ayaklarının oluşmasına neden olmasıdır. Aslında günümüzde kaz ayakları için yapılan estetik dokunuşlar gerçek gülümsememizin kaybolmasına neden olmaktadır.
Oyuncular Gerçek Gülümsemeyi Nasıl Taklit Edebiliyor?
Profesyonel oyuncuları düşündüğümüzde gerçek gülümsemeyi taklit etmede ustadırlar. Usta hale gelmek, gerçek bir kahkaha ve kaz ayaklarını çıkartabilmek için anatomik ipuçları üzerinde yüzlerce kez pratik yaparlar. Yeterli pratik sonunda yüz kaslarını kontrol etmede profesyonel seviyeye ulaşabilirler. Ancak kimi zaman yeterince pratik yapmakta gerçek gülümsemeyi taklit etmeyi sağlayamayabilir. Özellikle, gerçek gülümseme sayesinde kaş ile göz kapağı arasındaki derinin bir miktar aşağı doğru inmesi yüzlerce kez pratik yapılsa dahi oluşmayabilir. Bu nedenle gerçek gülümsemeyi taklit edebilen oyuncular izleyenler tarafından hemen dikkat çekerek takdir edilirler.
Fotoğraf çektirirken gerçek gülümseme genellikle zor yakalanmaktadır. Bunun nedeni dış görünüşümüzle ilgili yüksek farkındalığımız ve oluşturduğu endişedir. Saçımız, yüzümüzdeki bir sivilce, kıyafetimiz ve doğru ışık açısını bulmak kamera karşısında strese girmemiz ve duyduğumuz endişe, hemen yüzümüze yansıyarak istediğimiz gibi çıkmamıza engel olmaktadır.
