Leonardo Da Vinci tarafından yapılan Mona Lisa tablosunu duymuş ve hatta Louvre Müzesi’nde görmüş olabilirsiniz. Bu tabloyu canlı olarak görme fırsatı yaşayan kişiler, tablodaki kişinin gözlerini kendilerinin üzerinde hissetmiş olabilir. Peki nasıl oluyor da tablodaki kişinin, odanın neresine giderseniz gidin size baktığını ve hatta sanki sizi takip ettiğini hissediyorsunuz? Bu durum sadece bir tablo meselesi midir, doğayla ilişkisi var mıdır?
Mona Lisa Etkisi, Leonardo Da Vinci’nin yapmış olduğu Mona Lisa tablosundan ismini almıştır. Tablodaki kişinin gözleriyle sizi takip ettiğini hissedersiniz ve bu durum en bilinen portre olması sebebiyle Mona Lisa’dan kaynaklanıyor. Portrenin etkisi, ressamın portresini çizdiği kişinin gözbebeklerini özenli bir şekilde merkeze koymasıyla oluşuyor. Fakat, bu durum doğadaki canlılarda da yaşandığı için portrenin ötesinde bir gerçeklik yaratıyor.
Genellikle balıkların ve kelebeklerin vücutlarında görülen gözü andıran çift ve dairesel benekler vardır. Örneğin, tavus kelebeği kanatlarının üzerindeki göz şeklindeki benekler ile dikkat çeker. Bu göz şekli genelde baskı gibi görünür ve kanatlar üzerindeki iç içe geçmiş dairelerden oluşur. Almanya’daki Max Planck Kimyasal Ekoloji Enstitüsü ve Newcastle Üniversitesi’nin yürütmüş olduğu ortak çalışmayla biliyoruz ki, bu desenlerin doğada hayatta kalma noktasında önemli bir rolü bulunur. Yapılan çalışmada civcivlerin kullanılmış ve eş merkezli dairelerden oluşan desenlerin en çok da belli bir açıdayken civcivleri caydırdığı görülmüştür. Civcivler bu desenlere, yani deneyde kullanılan avların kanatları üzerindeki hayali gözlere sağından ve solundan yaklaştığında civcivleri atak etmelerinin yavaşladığı görülmüştür. Yani desenlerdeki gözlerin, civcivlere bakıyormuş gibi göründüğü açılarda civcivler üzerinde caydırıcı etkisi görülmüştür. Balıklarda da bir çift göze benzeyen dairesel benek çiftleri vardır. Makalenin yazarlarından Hannah Rowland: “Doğa da Mona Lisa etkisini kullanıyor ancak bu beneklerin sebep olduğu etki hayvanlar aleminde ölüm kalım meselesidir.” demiştir.
Çalışmada kullanılan civcivler yumurtadan çıkar çıkmaz yiyeceğe ya dümdüz ya da kenardan yaklaşacak şekilde eğitildiler. Yapay av olarak kullanılan un kurtlarının üzerine üç farklı göz şekline sahip benek iğnelendi; sola bakıyor gibi görünen, sağa bakıyor gibi görünen ve dümdüz karşıya bakıyor gibi görünen. Bu farklı bakışlara sahip gözleri oluşturmak için içteki dairenin merkezini değiştirmek yeterliydi. Sola bakan göz desenine soldan yaklaşan civcivlerin ava yaklaşırken çekimser davrandığı gözlemlendi. Benzer şekilde, sağa bakan göz desenine sağdan bakan civcivlerin atak anında tepkileri yavaşladı. Ancak civcivler, desenin baktığı yönün tam tersi yönünde yaklaştığında, tehlike olarak algıladığı göz desenleriyle karşı karşıya gelmediği için bir anda ava atak ettiler ve kurdu yediler. Ne zaman merkezi değiştirilmiş bir av kullanılsa civcivlerin çok dikkatli bir şekilde ava yaklaştığı gözlemlendi.
Üzerinde birçok tartışma yapılan Mona Lisa tablosu, hangi açıdan bakıldığında takip ediliyormuş gibi hissedildiği ile ilgili bir araştırmada da kullanılmıştır. Mona Lisa’nın baktığı açının bakan kişinin 15.4° ile sağına doğru baktığı hesaplanmıştır. Birçok insanı etkileyen ve düşündüren bu sanat eserinin, doğadaki desenlerin yorumlanmasında etkili olması gerçek bir ustalık eseri olduğunu destekler niteliktedir.
