Kepek, saç derisinde kaşıntıya ve pullanmaya neden olan yaygın bir cilt rahatsızlığıdır. Kepeğe neden olan malassezia, aslında hepimizin saç derisinde yaşayan bir tür mayadır. İnsan nüfusunun yaklaşık olarak yarısında bu maya kepeğe neden olur. Peki, saçımızda neden kepek olur hiç düşündünüz mü?
Biz insanlar bakterilerin uygun yaşam alanlarından biriyiz. Derimiz milyarlarca mikrop barındırır. Saç köklerimizden saçlarımızı yağlandırdığı ve aynı zamanda güçlendirdiği düşünülen sebum adında bir yağ salgılanır. Malassezia, derimizdeki protein ve yağları tüketmek üzere gelişmiş bir maya türü olduğundan bu bölgelere yerleşir. Malassezia mayaları biz doğduktan kısa bir süre sonra saç kökleri ve hatta tüm kıl köklerinde kendilerine yaşam alanı oluştururlar.
Saç kökünden salgılanan sebumdan dolayı saç derimiz vücudumuzun en yağlı bölgelerinden biridir. Bu yüzden Malassezia mayalarının en çok bulunduğu yer saç kökleridir. Bu mantarlar saç derimizdeki yağlardan beslendiği için kepek oluşturma potansiyeline sahiptirler. Bunun nedeni sebumun hem doymuş hem de doymamış yağ asitlerinden oluşmasıdır. Doymuş yağlar düzgünce dizilirler, doymamış yağlar ise yapılarında düzensiz bir kıvrım barındıran çift bağlar içerir.
Malassezia, yağ asitlerindeki tüm yağı salan bir enzim salgılayarak sebumu tüketir. Yalnızca doymuş yağları tükettiğinden geriye sadece doymamış olanlar kalır. Bu gelişigüzel şekillenen artıklar deri tarafından emilir ve bunun sonucunda deride çatlaklar oluşur. Vücut bu çatlakları fark eder ve kendini savunma niteliğinde bir karşılık verir. Bunun sonucunda kafa derisinde kaşınmalar oluşmasına ve iltihaplanmaya neden olur. Ayrıca hasarlı bariyeri onarması için deri, hücreleri çoğalmaları konusunda tetikler.
Genellikle derimizin dış yüzeyi ya da diğer bir deyişle üst deri, yirmi sekiz günde bir kendini tamamen yeniler. Bölünen üst deri hücreleri dışa doğru ilerler ve ölür. Böylece derinin sert dış katmanı oluşur. Dış katman, göremeyecek kadar küçük tek hücrelerle yavaş yavaş dökülür. Kepekteki hücreler kırık bariyerleri düzeltmek için hızla ürerler yani düzgün bir şekilde olgunlaşamadan, saç kökünün etrafında gözle görünür pullar şeklinde geniş ve yağlı kümeler oluştururlar. Malassezia mayasının iştahı ve vücudumuzun yan ürünlere olan tepkisi böylelikle kepeğe neden olur.
Hormonal değişimlere bağlı olarak sebum salgıları değişiklik gösterdiğinden kepek sorunu yaşayanlarda bu durum aralıklarla tekrar eder. Malassezia, herkesi benzer şekilde kolonileştirmesine rağmen herkeste kepek oluşturmaz. Bazı insanların derisi bu maya mantarına karşı daha duyarlıdır. Neden böyle olduğu ise tam olarak tespit edilememiştir.
Bilim insanları, kepek sorunu yaşayan insanların saç derilerinin bu sorunu yaşamayanlara göre daha fazla su kaybına uğrayıp uğramadığını ve deri hücrelerinin çoğalmasına neden olan şeyin genetik yatkınlıktan kaynaklanıp kaynaklanmadığını araştırmaktadır.
Araştırmacılar, Malassezia maya mantarının iltihabı düzenleyen oxylipin adı verilen molekülleri kullanarak bağışıklık sistemimizle iletişim kurduğunu ortaya koymuşlardır. İltihaplı oxylipinleri engellemenin ve iltihap önleyici olanları artırmanın bir yolunu bulurlarsa yeni tedaviler geliştirebilirler. Bilim insanları ayrıca Malassezia ile ilişkimizin mutualist olup olmadığını yani yararı olup olmadığını da araştırmaktadırlar. Bizim açımızdan rahatsız edici olan kepeğin, maya mantarları için sağlıklı ve yağlı bir besin kaynağı olduğu da açığa çıkmıştır.
Bulaşıcı özelliği olmayan kepek sağlığımız için büyük bir tehdit oluşturmuyor. Hatta derimizi Staphylococcus aureus gibi diğer zararlı mikroplardan da koruyorlar. Kepekten kurtulmanın en etkili yolu şampuan ve saç kremi gibi direkt saç derisine uygulanan ürünlerle ve mantar önleyici içeriklerle Malassezia maya mantarını öldürmektir. Kepek oluşumunu önlemek için saç derisini nemlendirmek, sağlıklı beslenmek ve stresi yönetmek de önemlidir.
