Petrol, günümüzde geniş kullanım alanıyla çok önemli bir yer tutmaktadır. Sadece araç yakıtı olarak değil; kozmetik ürünleri, ilaç, plastik ve gübre üretiminde kullanıldığı için endüstriyel alanda olmazsa olmaz ürünlerden biri halindedir. Bu yüzden küresel ekonomiye şekil veren faktörler arasında sayılabilir. Peki petrol nasıl oluşuyor? İlk ne zaman keşfedildi ve kullanılmaya başlandı?
Petrol Nedir?
Petrol, bir fosil hidrokarbondur. Doğal gaz, katranlı kum, tortul kayalardaki kerojen ve kömür gibi çeşitli formlarda bulunur. Dünya yüzeyinin altında doğal olarak oluşur ve ham yağ veya doğal gaz olarak bilinir. İngilizce “petroleum” kelimesinden türetilmiş olup “kaya yağı” anlamına gelir. Petrol, eski canlı organizmalardan elde edilen birçok organik molekülün karmaşık bir karışımıdır. Bu moleküller genellikle hidrokarbonlardan oluşur.
Petrol sıvısı, ekonomik ve politik açıdan önemli bir enerji ve malzeme kaynağıdır. 2017’de dünya enerji tüketiminin %34,2’sini oluşturmuştur ve petrol gazı (doğal gaz) %23,4’lük bir payla takip etmiştir. Enerji üretiminde üçüncü sırada ise %27,6 ile kömür gelmektedir. Petrol, yakıt kaynağı olmasının yanı sıra, madeni yağlar, petrokimyasallar, inşaat malzemeleri, asfaltlar, kozmetik ürünleri ve ilaçlar gibi birçok endüstride hammadde olarak da kullanılmaktadır.
Petrol Nasıl Oluşur?
Petrol, milyonlarca yıl süren jeolojik süreçler sonucunda organik maddelerin çürümesi ve çeşitli basınç ve sıcaklık koşullarında yer altında oluşur. Genellikle denizel ortamlarda yaşamış mikroorganizmaların ve bitkilerin kalıntılarından meydana gelir. Gömülü organik maddeler, üzerlerine binen tortu tabakalarının artmasıyla artan basınç altında kalır ve yer altındaki sıcaklık da artar. Bu koşullar altında organik maddeler, termal dönüşüme uğrar. Bu süreçte, organik moleküllerin yapıları değişir ve hidrokarbon bileşikleri oluşmaya başlar.
Oluşan hidrokarbonlar, gözenekli kayaların içinden yükselir ve daha yoğun katmanlarda birikir. Bu hidrokarbonlar genellikle kumtaşı veya kalker gibi gözenekli kayalar arasında göç ederler.
Petrol Ne Zaman Keşfedilmiştir?
Tarihi kaynaklara göre, petrolün keşfi ve kullanımı yazının icadından daha önceye dayanmaktadır. M.Ö. 70.000 yıllarında günümüz Suriye'sinde bulunan Umm el Tlel şehri yakınlarında, bir tür petrol olan ziftin kullanıldığı belirtilmektedir. Bu dönemde zift, mızrak yapımında su geçirmezlik sağlamak için kullanılmıştır. M.Ö. 5500 yılı civarında, günümüz Pakistan'ında bulunan Mehrgarh antik yerleşiminde günlük hayatta kullanılan sepetlerin, su geçirmez hale getirilmesinde petrol türevi olan bitümün kullanıldığına dair kanıtlar bulunmuştur. Bitüm, sepetlerin su geçirmezlik özelliklerini artırmak için kullanılmıştır.
Antik Sümer tabletlerinde ve Mısır resim yazılarında da petrol ve türevlerine dair bulgular yer almaktadır. Sümer tabletlerinde bitümün harç olarak, gemi onarımlarında ve su yalıtımında kullanıldığı belirtilirken, Mısır resim yazılarında mumyaların sarılmasında su geçirmezlik sağlamak için bitüm kullanıldığına dair kanıtlar bulunmaktadır. Bu dönemde petrol ve türevlerinin çeşitli amaçlar için kullanıldığı görülmektedir.
Doğal gazın keşfi ise M.Ö. 1500'lerde Çin'de gerçekleşmiştir. Bu dönemde Çinli madenciler, tuzlu su sondajı yaparken doğal gazı keşfetmişlerdir. Bu doğal kaynak, aydınlatma ve ısıtma gibi temel ihtiyaçların karşılanmasında kullanılmıştır ve yerel toplulukların günlük yaşamında önemli bir rol oynamıştır. Daha sonra, MS 347'de Çin'de bambu kuyulardan petrol üretilmeye başlanmıştır. Bu petrol, savaş aletlerinin kaplanmasında ve heykel yapımında kullanılmıştır. Bu dönemde petrolün ticari kullanımı ve değeri giderek artmıştır.
Petrol Nasıl Çıkarılır ve İşlenir?
Petrolün çıkarılması ve işlenmesi karmaşık bir süreçtir ve genellikle aşağıdaki adımları içerir:
Keşif ve Sondaj: Petrol yataklarının keşfi jeolojik araştırmalar ve jeofiziksel incelemelerle başlar. Potansiyel yataklar belirlendikten sonra, sondaj kuyuları açılarak yer altındaki petrol rezervuarlarının varlığı doğrulanır.
Petrol Çıkarılması: Petrol kuyuları açıldıktan sonra, petrolün yer altından yüzeye çıkarılması için farklı teknikler kullanılır. Geleneksel yöntemler arasında basınç altında doğal olarak yüzeye çıkan petrol ve pompalarla çıkarılan petrol bulunur. Ayrıca, hidrolik kırma ve su baskını gibi modern teknikler de kullanılabilir.
Taşıma: Çıkarılan ham petrol, boru hatları veya tankerler aracılığıyla rafinerilere taşınır. Boru hatları genellikle uzun mesafelerde ekonomik bir taşıma yöntemi olarak tercih edilirken, tankerler deniz yoluyla petrol taşımanın yaygın bir yoludur.
Rafineri İşlemi: Rafinerilere ulaşan ham petrol, burada işlenir. Rafineri işlemi, ham petrolden çeşitli petrol ürünleri elde etmek için ayrıştırma, damıtma, kırma ve diğer kimyasal işlemleri içerir. Bu süreçte, benzin, dizel, jet yakıtı, gaz yağı, asfalt ve çeşitli petrokimyasal ürünler gibi farklı ürünler elde edilir.
Dağıtım: İşlenmiş petrol ürünleri, dağıtım ağı aracılığıyla tüketiciye ulaştırılır. Bu ürünler, akaryakıt istasyonları, depolar, tüketiciye doğrudan satış veya diğer dağıtım kanalları aracılığıyla pazarlanır.
Petrol Nerelerde Bulunur?
Petrol, genellikle belirli jeolojik ve coğrafi özelliklere sahip bölgelerde bulunur. Bu bölgelerin özellikleri arasında genellikle sedimanter kayaların varlığı bulunur. Sedimanter kayalar, organik maddelerin yıllar boyunca birikmesi ve sıkışmasıyla oluşan tortul kayaçlardır. Bu kayalar, içlerinde organik madde barındırabilecek şekilde oluşmuş ve organik maddenin milyonlarca yıl boyunca basınç ve sıcaklık altında dönüşerek petrol ve doğal gaz oluşumunu sağlamıştır.
Petrol rezervuarlarının oluşumunda suyun varlığı da önemlidir. Denizler, göller veya diğer su birikintileri, organik maddenin çürümesi ve tortul birikimlerin oluşması için uygun ortamlar sağlar. Bu nedenle, petrol yatakları sıklıkla eski deniz tabanlarında ve sığ su alanlarında bulunur. Petrol yataklarının oluşumunda ayrıca jeolojik yapılar da etkilidir. Örneğin, kapanma ve çarpışma zonları gibi aktif tektonik bölgelerde tortul kayaçların deformasyonu, petrolün birikmesine neden olabilir.
Dünya genelinde en büyük petrol rezervlerine sahip bölgeler arasında Orta Doğu, Kuzey Amerika, Rusya ve bazı Afrika ülkeleri yer alır. Özellikle Suudi Arabistan, İran, Irak, Kuveyt, Birleşik Arap Emirlikleri gibi Orta Doğu ülkeleri önemli petrol rezervlerine sahiptir ve dünya petrol üretiminin büyük bir kısmını karşılar.
