Daha önce adını duymamış olsakta son zamanlarda market raflarında yerini alan aronya bitkisi hakkında neler biliyorsunuz? Bir çalı bitkisi olan aronyanın meyveleri yüksek C vitamini ve antioksidan içeriği ile gündem olmuştur. Gelin biraz aronya hakkında konuşalım.
Aronya Bitkisi Nedir?
Aronya, doğu Kuzey Amerika'ya özgü meyve üreten bir çalıdır. Aronya meyvesi gülgiller familyasına aittir. Yüksek antioksidan kaynağı olduğundan ve pek çok vitamin içerdiğinden dolayı sağlığa olumlu etkileri nedeniyle “süper meyve” olarak adlandırılmaktadır. Anavatanı Kuzey Amerika olan aronya meyvesi, son yıllarda ülkemizde de üretilerek adını duyurmaya başlamıştır.
Aronya gibi süper meyveler son 20 yılda C vitamini açısından zengin olduklarından ve yaban mersini, mürver dahil çoğu meyveden önemli ölçüde daha fazla antioksidan özelliğe sahip olduklarından oldukça ilgi görmüşlerdir. “Süper meyveler” olarak adlandırılan resmi bir bilimsel sınıflandırma yoktur. Bu daha çok bir pazarlama terimidir.
Aronya meyveleri geleneksel olarak Potawatomi yerli Amerikalıları tarafından soğuk algınlığını tedavi etmek için kullanılmıştır. Yirminci yüzyılın ilk yarısında, gıda endüstrilerince aranyo çeşitleri Sovyetler Birliği'ne ve diğer Avrupa ülkelerine tanıtıldı. Günümüzde ağırlıklı olarak meyve suyu, reçel ve şarap üretiminin yanı sıra süs bitkisi olarak da kullanılmaktadır.
Aronya Meyvesinin Tarih Boyunca Kullanımı Nasıldır?
Aronya meyvesi yüzyıllar boyunca Kızılderililer tarafından kullanılmıştır. Anavatanı Kuzey Amerika olan aronya meyvesini yemeklerinde kullanan Kızılderililer, zorlu kış şartlarında hastalıklara karşı dirençli kalmak ve bağışıklıklarını korumak için bu meyveden yararlanmışlardır. Örneğin geleneksel Kızılderili yemeklerinden biri olan Pemmican’a temel malzemesi olan kuru et ve hayvan yağı dışında kuru aronya meyvelerini eklenerek sağlıklarını korumuşlardır. Pemmican yemeği, güçlü etkilerinin yanında uzun süre saklanabilme özelliğinden dolayı gezginler, kâşifler ve yolcular arasında da yaygınlaşmıştır. Aronya meyvesi 1900’lü yıllardan sonra Kuzey Amerika’dan Avrupa ve Rusya’ya uzanarak, buralarda da yetiştirilmeye başlanmıştır. Polonya şu anda dünyanın en büyük aronya meyvesi üreticisidir ve mahsulün çoğunu meyve suyu olarak Amerika Birleşik Devletleri'ne ihraç etmektedir. Son 15-20 yılda yapılan bilimsel araştırmalarla birlikte, aronya meyvesinin müthiş içeriği keşfedilmiş ve sağlığa olan katkıları sayesinde bilinirliği artmaya başlamıştır.
Aronya Türleri Nelerdir?
Keşfedilip popüler hale gelmeden önce ‘chokeberry’ adıyla bilinen bitkiye sonrasında latince kökenli aronya ismi verilmiştir. Şimdiye kadar bilinen üç farklı tür aronya vardır. Hepsi Kuzey Amerika'ya özgü olan bu türler:
Siyah chokeberry (Aronia melanocarpa): Koyu mor-siyah meyvelere sahip küçük ila orta boy bir çalıdır.
Kırmızı chokeberry (Aronia arbutifolia):Kırmızı meyveleri olan büyük bir çalıdır.
Mor chokeberry (Aronia prunifolia): Kırmızı ve siyah chokeberry'nin doğal bir melezidir.
Aronya çalılarının büyümesi kolaydır. İlkbaharda beyaz çiçekler bitkiyi süslerken, yaz aylarında koyu yeşil parlak yaprakları ile dikkat çeker. Parlak kırmızı yaprakları ile de sonbaharda görsel bir şölen oluşturur. Siyah aronia meyveleri yaz ortasından sonuna kadar ancak olgunlaşır, mor meyveler bundan sonra ve kırmızı meyveler ise sonbaharda olgunlaşır. Türlerin hepsinin meyvelerin tümü antioksidan değeri açısından yüksek olmasına rağmen, en yüksek antioksidan içeriğine sahip olan siyah aronyadır. Bu nedenle siyah aronyanın daha lezzetli bir meyve olduğu söylenir. Böylece Kuzey Amerika'da ev bahçeleri ve peyzajların yanı sıra ticari ekimde de en çok kullanılan tür siyah aronya olmuştur.
Aronya Bitkisi Nasıl Tüketilir?
Taze yenildiğinde aronya meyvesinin tadını birçok insan sevmez. Tadı çok buruktur biraz da acıdır. Bu nedenle yaban mersini, ahududu, elma gibi daha tatlı bir meyve ile karıştırarak meyve sularında, hamur işlerinde, reçellerde,şaraplarda, jölelerde kullanılır. Bunun yanı sıra meyve kurutularak veya reçeli yapılarakta tüketilmektedir. İlginç bir şekilde, Finlandiya'daki tarım bilimciler meyvelerden reçel yapmanın, meyveyi kurutmak veya suyunu sıkmak ile karşılaştırıldığında antioksidanları korumanın en iyi yolu olduğunu keşfetmişlerdir.
Öte yandan aronya meyveleri zengin bir doğal gıda renklendirici kaynağı olarak da kullanılmaktadır. Aronya sadece bir gıda maddesi olarak değil aynı zamanda bitkisel ilaçlarda da popülerlik kazanmıştır. Özellikle Rusya ve Doğu Avrupa ülkelerinde sıklıkla doğal bir antihipertansif ve anti-aterosklerotik ilaç olarak kullanılmaktadır. Aronya yüksek antosiyanin içeriğinin son zamanlarda polifenollerin kemopreventif (kanser önleyici) etkisine çok fazla ilgi gösterilmiştir. Bu nedenle aronya ekstraktlarının biyolojik aktiviteleri konusunda yoğun bilimsel araştırmalar yapılmaktadır. Ayrıca hipertansiyon ve ateroskleroz gibi beslenmeyle ilişkili hastalıkların semptomlarının hafifletilmesindeki rolleriyle de araştırmalara konu olmuştur.
Aronyanın Faydaların/Kullanım Alanları Nelerdir?
Aronya meyveleri, güçlü antioksidan potansiyele sahip antosiyaninler ve prosiyanidinler içerir. Siyah aronya özlerinin hem in vitro hem de in vivo olarak antioksidan, antimutajenik, antikanser, kardiyoprotektif, hepatoprotektif, gastroprotektif, antidiyabetik, antiinflamatuar, antibakteriyel, antiviral ve immünomodülatör gibi çok sayıda sağlığı geliştirici aktivite gösterdiği keşfedilmiştir.
Aronya, bilinen diğer meyvelerden daha fazla antioksidan içermesinin yanında C, B ve E vitamini ve yüksek miktarda antosiyanin de içermektedir. Aynı zamanda potasyum, magnezyum, kalsiyum, manganez ve yüksek oranda lif içeren aronya meyvesinin belirli hastalıkların tedavisinde öne çıktığı bilinmektedir.
Birçok farklı şekilde tüketilmeye çalışılan ve bir nevi ilaç formlarında da kullanılan aronyanın bilinen faydaları oldukça fazladır. Örneğin bağışıklık sisteminin sağlığı açısından aronya, kronik hastalıklarla mücadele eder ve bağışıklığın güçlenmesine yardımcı olur. Sağlıksız beslenme ve çevresel koşullar nedeniyle vücuda giren serbest radikallerin temizlenmesinde görev alarak hücrelerin zarar görmesini engelleyen aronya meyvesi, hücrelerin yenilenmesine de yardımcı olmaktadır. Ayrıca kalp sağlığı için aronya tüketimi önerilmektedir. Antosiyanin oranı yüksek besinlerin, kan basıncını düşürerek damar sertliğini önlemesi ve kalp hastalıklarını azaltması bilimsel araştırmalar sonucunda ortaya konmuştur. Kandaki kolesterol seviyesini dengede tutarak damar tıkanıklığının ve pıhtı oluşumunun önüne geçer. Kan damarlarını güçlendirmeye yardımcı olur. Cildin yenilenmesi olan katkısıyla da aronya dikkat çekmektedir. Radyasyona maruz bırakılan deney hayvanlarına aronya meyve suyu içirildiğinde daha fazla ve yüksek sayıda yeni lenfosit hücrelerin üretildiği gözlemlenmiştir. Bu hücreler radyasyonun yıkıcı etkilerine karşı savaşan hücrelerdir. Öte yanda aronya meyvesinin içeriğindeki güçlü antioksidan olan antosiyaninler, yaş ile ilişkili beyin fonksiyonlarının ve hafızadaki bozulmanın yavaşlatılması için mükemmel birer kaynaktır. Hızlı yaşlanmanın önüne geçerek hafızanın deforme olmasını yavaşlatan aronya, yaş fark etmeksizin kişinin genel bilişsel işlevini artırmaktadır. Aronya meyvesi düzenli tüketildiğinde akciğer ve karaciğer temizlenmesini sağlayarak zararlı bakterilerin idrar yoluyla vücuttan atılımını sağlar. Karaciğer hücrelerinde metabolik süreci iyileştirmede yardımcı olur. Ek olarak aronya meyvesi, saman nezlesi, sinüzit ve astım semptomlarını hafifletmek içinde kullanılmaktadır.
